Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın uzun bir aradan sonra Irak’a gerçekleştirdiği resmi ziyarette Türkiye ile Irak arasında yeni bir dönemin açılmasını hedefleyen toplam 26 belgeye imza atılırken, Erdoğan ile Irak Başbakanı Muhammed Şiya es-Sudani “güvenlik iş birliği” konusunda mesajlar verdi.
Erdoğan’ın Bağdat ve ardından Erbil olarak devam eden iki ayaklı ziyareti kendisinin 13 yıl aradan sonra bu ülkeye yaptığı ilk ziyaret niteliğinde. Türkiye’den cumhurbaşkanı düzeyindeki son ziyaret ise 2009 yılında Abdullah Gül tarafından yapılmıştı. Türkiye ile Irak arasında yeni bir dönemin açılması için uzun bir zamandır altyapısı hazırlanan Irak ziyaretinde Erdoğan’a kalabalık bir bakan heyeti eşlik etti.
Bu kapsamda Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, İçişleri Bakanı Ali Yerlikaya, Milli Savunma Bakanı Yaşar Güler, Ticaret Bakanı Ömer Bolat, Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Abdulkadir Uraloğlu, Tarım ve Orman Bakanı İbrahim Yumaklı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar, Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mehmet Fatih Kacır da heyetler arası görüşmelerde Iraklı mevkidaşları ile bir araya geldi.
Hangi anlaşmalar imzalandı?
Ziyaretin ilk ayağı olan Bağdat’ta Erdoğan, Cumhurbaşkanı Abdullatif Reşid ve Başbakan Muhammed Şiya es-Sudani ile görüştü.
Ziyaret kapsamında hazırlıkları daha önceden yapılarak Irak tarafı ile uzlaşıya varılan ve iki ülke ilişkilerini stratejik bir çerçeveye oturtmayı hedefleyen çeşitli alanlarda toplam 26 belge imzalandı.
Bu belgelerden en önemlilerinden birisi ilişkileri yapısal çerçeveye oturtmayı amaçlayan “Stratejik Çerçeveye İlişkin Mutabakat Zaptı” oldu.
Buna ek olarak iki ülke İçişleri Bakanlıkları arasında “Güvenlik İş Birliği Mutabakat Zaptı” da imzalandı.
Türkiye Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı ile Irak Ulaştırma Bakanlığı arasında uzun zamandır konuşulan “Kalkınma Yolu” projesiyle ilgili mutabakat zaptı da imzalanırken, aynı zamanda Irak tarafı için çok hayati bir konu olan Dicle ve Fırat nehirleri ile ilgili olarak “Su Alanında İş Birliği Çerçeve Anlaşması” imzalandı.
Kalkınma Yolu projesi için aynı zamanda Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Irak Başbakanı Sudani himayesinde Irak, Türkiye, Katar ve BAE arasında Kalkınma Yolu Projesi’nde iş birliğine ilişkin dörtlü mutabakat zaptına da imza atıldı.
Irak’ı Avrupa’ya ve dış dünyaya açacak olan Kalkınma Yolu projesinin finansmanı için Körfez ülkeleri ile bir süredir temaslar sürdürülüyordu.
İki ülke savunma ve askeri alanında da bazı belgeler üstünde uzlaştı. Bu kapsamda “Türkiye Savunma Sanayii Başkanlığı (SSB) ile Irak Savunma Sanayii Komisyonu (DIC) Arasında Savunma Sanayii Alanında Stratejik İş Birliği Mutabakat Zaptı, Türkiye Millî Savunma Bakanlığı ile Irak Savunma Bakanlığı Arasında Askeri Eğitim İş Birliği Mutabakat Muhtırası, Türkiye Millî Savunma Bakanlığı ile Irak Savunma Bakanlığı Arasında Askeri Sağlık Alanında Eğitim ve İş Birliği Protokolü” imzalandı.
Ziyaret çerçevesinde iki ülke arasında ayrıca şu belgelere imza atıldı:
“Türkiye Dışişleri Bakanlığı Stratejik Araştırmalar Merkezi Başkanlığı ile Irak Dışişleri Bakanlığı Dış Hizmetler Enstitüsü Arasında İş Birliği Mutabakat Zaptı, Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK) ile Irak Ticaret Odaları Birliği Arasında Mutabakat Zaptı, Türkiye Devlet Arşivleri Başkanlığı ile Irak Kültür, Turizm ve Eski Eserler Bakanlığı Milli Kütüphanesi ve Arşivi Arasında Mutabakat Zaptı, Türkiye Diyanet İşleri Başkanlığı ile Irak Sünni Vakfı Divanı Arasında İslami İşler Alanında İşbirliği Mutabakat Zaptı, Türkiye ile Irak hükümetleri Arasında Medya ve İletişim Alanında İşbirliğine İlişkin Mutabakat Zaptı.”
Bunlara ek olarak çalışma hayatı, sağlık ve tıp, eğitim, aile, kültür ve turizm, yatırımların karşılıklı teşviki ve korunması, enerji, spor, adalet, tarım, bilim ve teknoloji, ürün güvenliği gibi farklı alanlarda belgelere imza atılırken, iki ülke ticaret bakanlıkları arasında ortak komite kurulması da kararlaştırıldı.
Irak Başbakanı Sudani ve Cumhurbaşkanı ErdoğanFotoğraf: Turkish Presidency/Murat Cetinmuhurdar/Handout/Anadolu/picture alliance
Erdoğan’dan yeni dönem ve PKK mesajları
Görüşmelerin ardından Erdoğan ile Sudani ortak basın toplantısı düzenlerken, anlaşmaların imza töreni de gerçekleştirildi.
Erdoğan ortak basın toplantısında ziyaretinin ve imzalanan anlaşmaların Türkiye-Irak ilişkilerinde “yeni bir dönüm noktası” olacağına inandığını belirterek, imza atılan stratejik çerçeve anlaşmasının iki ülke için sağlam bir yol haritası olacağını kaydetti.
Söz konusu anlaşmayı “Güvenlik, terörle mücadele, ekonomi, ticaret, enerji, ulaştırma, çevre, sınır aşan sular, sağlık, eğitim gibi pek çok alanda teknik müzakerelerin sürdürülmesini ve takibini sağlayacak ortak daimî komiteler kurulmasına karar verdik” sözleriyle anlatan Erdoğan, imzalanan diğer belgelerin de hayata geçirilmesi için koordinasyon içinde olacaklarını kaydetti.
Erdoğan’ın basın toplantısında vurgu yaptığı bir diğer konu PKK ile mücadele oldu.
Görüşmelerin en önemli gündem maddelerinden birisini “güvenlik ve terörle mücadelenin” oluşturduğunu söyleyen Erdoğan, sözlerini şöyle sürdürdü:
“Irak topraklarından Türkiye’yi hedef alan terör örgütü PKK’ya ve uzantılarına karşı alabileceğimiz müşterek adımları istişare ettik. PKK’nın Irak’ta yasaklı örgüt ilan edilmesini memnuniyetle karşıladık. Resmen terör örgütü ilan edilerek Irak topraklarındaki varlığının en kısa zamanda sonlanacağına olan güçlü inancımı bu vesileyle mevkidaşlarımla paylaştım. Bu komşuluk ve kardeşlik hukukumuzun da gereğidir. Irak hükümetinin bu doğrultuda atacağı her adımda ihtiyaç duyacağı tüm desteği sağlamaya hazırız.”
Irak için çok önemli olan “su” konusuna da değinen Erdoğan, bu alanda Irak’ın yaşadığı sıkıntıların farkında olduklarını ifade ederek, “Şu bir gerçek ki iklim krizi ve kuraklık Irak olduğu kadar Türkiye’yi ve dahi bütün dünyayı olumsuz etkiliyor. Ayrıca su miktarı kadar israfın önüne geçilerek suyun verimli kullanılması da önemlidir” diye konuştu.
Erdoğan, kurdukları ortak daimî komitenin su alanındaki iş birliğini ele alacağını da kaydetti.
Basın toplantısının ardından Türkmenlerle de bir araya geleceğini söyleyen Erdoğan, ardından Erbil’e gideceğini hatırlattı. Erdoğan Irak’ta siyaset yelpazesindeki hassas dengeye de atıfta bulunarak, şöyle konuştu:
“Irak’a yönelik siyasetimizde farklı etnik, mezhebi veya dini kesimler arasında ayrım gözetmediğimizin bilinmesini isterim. Hangi etnik kökene ve mezhebe mensup olursa olsun Irak halkı bizim kardeşimizdir, dostumuzdur. Tüm Iraklı bir bütün olarak görüyor ve Irak’ın demografik zenginliğine büyük değer veriyoruz.”
Irak Başbakanı Sudani’den güvenlik iş birliğine atıf
Basın toplantısında Irak Başbakanı Sudani de imzalanan belgelere ilişkin bilgi vererek güvenlik iş birliği konusunda konuştu.
Rudaw’a göre Sudani “Türkiye ve Irak’ın istikrarını sağlayacak güvenlik işbirliğinde mutabık kaldık” derken, sözlerini şöyle sürdürdü:
“Irak topraklarından başka bir ülkeye saldırı düzenlenmesine izin veremeyiz. Irak ve Türkiye’nin güvenliği bölünmez bir bütündür.”
Ziyaret ve Irak tarafının açıklamaları Türkiye’nin yakında PKK ile mücadele için yapmayı planladığı operasyon öncesi önem taşıyordu. Erdoğan 4 Mart’taki kabine toplantısından sonra “İnşallah bu yaz, Irak sınırlarımızla ilgili meseleyi kalıcı olarak çözüme kavuşturacağız. Irak-Suriye sınırları boyunca 30-40 kilometre derinliğinde güvenlik koridoru oluşturacağız” demişti.
Sudani, stratejik iş birliği için yol haritası olması için pek çok belgeye imza attıklarını da söyleyerek, su konusunda Dicle ve Fırat ile ilgili ortak bazı projeler ve alt yapının geliştirilmesine ilişkin çalışmaların gündemde olacağı bilgisini verdi.
Bağdat’ın ardından Erbil ikinci durak
Erdoğan’ın Bağdat’ın ardından ziyaretinin ikinci durağı Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi’nin (IKBY) başkenti Erbil olacak.
IKBY Başkanı Neçirvan Barzani Erdoğan temaslarını Bağdat’ta sürdürdüğü sırada sosyal medya hesabından Türkçe bir paylaşım yaparak “Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Bağdat ve Erbil’e yaptığı tarihi ziyaret bölgede hassas bir döneme denk geliyor” ifadelerini kullandı.
Barzani, Irak ve Kürdistan Bölgesi ile Türkiye arasındaki güçlü siyasi, ekonomik ve güvenlik bağlarının önemli olduğunu belirterek, “Cumhurbaşkanı Erdoğan’ı Erbil’de ağırlamaktan mutluluk duyuyorum. Barış, istikrar, ekonomik kalkınma gibi önemli konuları ele alacağız” dedi.
Erbil’deki gündem başlıklarının PKK ile mücadelenin yanı sıra enerji olması da bekleniyor. Yarı özerk durumdaki Kürt bölgesinden Türkiye’ye uzanan Kerkük-Yumurtalık petrol boru hattı uluslararası tahkim mahkemesinin Ankara’nın Irak merkezi hükümetini baypas eden petrol ihracatı için Irak’a 1,5 milyar dolar ödemesine hükmetmesinin ardından Mart 2023’ten bu yana kapalı durumda.
Petrol ve gaz gelirlerinin paylaşımı konusu Bağdat ile Erbil arasındaki tartışmalı konulardan birisi.
